Филмскиот критичар Слаѓан Пенев е селектор на главната натпреварувачка програма на Интернационалниот фестивал за филмска камера „Браќа Манаки“ веќе трета година. Пред годинешното 44-то издание на битолската смотра на светските мајстори на филмската камера, која ќе се одржи од 23 до 29 септември, со Пенев разговараме за изборот на филмовите, пофалбите и критиките, трендовите на фестивалите, конкурентноста на македонските филмови од поновата продукција…
ИНТЕРВЈУ на Слаѓан Пенев, селектор на ИФФК „Браќа Манаки“ за Рацин.мк
Какво беше искуството како селектор на ИФФК „Браќа Манаки“ изминативе две фестивалски изданија? Какви беа реакциите на членовите на жири-комисиите, какви, пак, на натпреварувачите-кинематографери?
-Искуството како селектор во изминатите изданија на ИФФК Браќа Манаки е извонредно. Привилегијата за мене да бидам дел од еден солидно поставен процес и посветен тим кој се труди да понуди врвна програма за еден од најпознатите културни настани во Македонија ја сфатив како сериозна обврска да применам максимум од моите познавања за филмската уметност и да ги предложам оние дела кои ги сметам за најрелевантни за програмата на ИФФК Браќа Манаки. Секако, не ги добиваме секогаш сите филмови кои влегуваат во првиот список со најпосакувани наслови, пред се поради некои корпоративно-административни причини (на пр. филмот бил прикажан или бил планиран да се прикажува на стриминг платформи, или процедурите кои се применуваат во однос на преводот, или тоа што некој продавач на филмските права проценил дека регионална премиера на еден потенцијално голем филм на фестивал во мала држава нема да ги задоволи бизнис плановите на дистрибутерската компанија итн).
Од разговорите што ги имав со учесниците на фестивалот, членовите на жири комисиите, гостите и гледачите, а тоа најчесто било во срдечен контекст, селекцијата на програмата Камера 300 била оценета со пристојни модалитети. Сум добил и сериозни критики за селектираните филмови, и од добронамерни и од не многу пријатни познајници. Голем дел од тие критики се прифатливи и важни за мене и се трудам секој нареден филм кој помислувам да го предложам за да биде прикажан на Манаки да го соочам и со аргументите од таквите критики.
Што ќе понуди годинешната програма на „Браќа Манаки“ во натпреварувачката селекција?
-Натпреварувачката програма на 44-то издание на Браќа Манаки ќе понуди дела на докажани мајстори со препознатлива филмска естетика и на нови автори кои се на добар пат да понудат импресивни визии. Имаме режисери како Нури Билге Џејлан, Аки Кауризмаки, Вес Андерсон, Вим Вендерс, кои се врвни имиња во филмскиот свет и чии нови филмови секогаш предизвикуваат внимание. И во однос на кинематограферите имаме препознатливи имиња, автори како Мартин Гшлахт (добитник на Златната камера 300 во 2010 г.), Елен Лувар (добитничка на Златната камера 300 во 2019 г.), Тимо Салминен, Франц Лустиг, Наум Доксевски кои биле и претходно во компетитивната програма на „Браќа Манаки“, но и други препознатливи мајстори на филмската камера, како Роберт Д. Јеоман и Паоло Карнера, кои имаат импресивна филмографија зад себе. Во програмата доминира европскиот филм, но во голема мера се присутни и азиските пејзажи, помалку американски продукти, а како и секогаш, имаме и домашни дела.
Настрана од позицијата на селектор на главната натпреварувачка програма на „Браќа Манаки“ 2023, кои филмски наслови сметате дека навистина ќе го заслужат вниманието на гледачите, кои се вашите фаворити?
-Покрај двете премиери на најновите македонски филмови, кои се во програмата Камера 300, сигурен сум дека големо внимание ќе предизвика францускиот филм „Анатомија на едно паѓање“, кој е добитникот на Златната палма од последното издание на Канскиот фестивал, како и „Астероид Сити“ на миленикот на „Инстаграм генерацијата“, Вес Андерсон. На оние гледачи на кои им значат главните европски и светски филмски награди од типот на Оскар, Бафта, Златен глобус итн. би им ги препорачал американско-корејскиот „Минатите животи“ и јапонско-германскиот „Совршени денови“. Јас последниов период бев долго под силни импресии од турскиот филм „За сувите треви“, не само поради совршената фотографија и прекрасно прикажаната тема, туку и поради извонредното актерство на главните глумци, а особено на фантастичната Мерве Диздар.
Колку селектирањето на програмата на „Браќа Манаки“ има ограничувања, бидејќи се работи за натпреварувачка програма на остварувања на кинематографери? Жртвувате ли некогаш некоја филмска сторија во името на „подобрата“ фотографија на некој друг?
-Се трудам првенствено филмот да го гледам во целината, со главните аспекти на делото – камера, приказна, режија, ликови, звук, дизајн на продукцијата итн. Сепак, не можеме да си дозволиме на програмата на ИФФК Браќа Манаки да ги имаме само исклучителните кинематограферски дела, бидејќи е ова не е фестивал само за филмските професионалци, туку и за пошироката публика. И од друга страна, за жал, на Манаки „жртвувани“ се многу убави филмови, за кои сме дискутирале со колегите од фестивалот и сме заклучиле дека немале задоволителна фотографија.
Некои филмски автори велат дека добро сценарио е половина филм, други дека добар кастинг и глума е половина филм, трети ја воздигнуваат режијата, четврти велат дека монтажата го дефинира филмот… Каде е камерата во тие процентуални формули за добар филм?
-И јас спаѓам во тие кои веруваат дека добрата режија е најважна за филмот, иако има примери и кога само камерата или само монтажата спасила некој филм, или кога актерите го „носеле“ целиот филм. Мислам дека во голем број случаи, врвните режисери работат со еден или најмногу двајца кинематографери во текот на најплодниот период од својата кариера, бидејќи токму тој тандем – добар режисер и добар кинематографер – е клучен за препознатливиот потпис на големите филмски автори: Ингмар Бергман – Свен Никвист, Серџо Леоне – Тонињо Дели Коли, Акира Куросава – Такао Саито и Асаказу Накаи, Андреј Тарковски – Вадим Јусов, Стенли Кјубрик – Џон Алкот, Вес Андерсон – Роберт Д. Јеоман итн.
Изминатава година имавте увид во актуелната понуда на фестивалите во Берлин, Кан, Солун… Кои трендови се доминантни во европската и светската кинематографија?
-Забележувам на фестивалите голем диверзитет во однос на темите, националното потекло на продукциите, така што мислам дека му се дава добра можност на гледачот на вакви богати фестивали да види и приказни од подалечни или не многу познати места.
Македонските филмови од поновата продукција се конкурентни на тие фестивалски трендови?
-Да, има прилично вмрежени автори и продуценти од Македонија кои ги следат овие и останатите трендови во фестивалските програмирања, така што немам сомнеж дека повремено ќе се појавува понекое конкурентно дело.
Каде (ќе) се движи македонскиот, европскиот и светскиот филм наредниот период? Може ли да се скицира профилот на успешен и влијателен филм според темата, реализацијата, перцепцијата…?
– Моите претпоставки се базираат на мал увид во состојбите и не би можел да се обложам дека се баш остварливи. Еве, на пример, од она што го гледам на големите фестивали, иако постои вербална, па и официјална политика да се поддржуваат либералните каузи или да се поддржуваат заедниците кои страдаат под опресија, повремено на програмерите на фестивалите ќе им се испушти и некој потег со кој им се дава легитимитет на актери или режисери кои дејствуваа или поддржуваа токсични однесувања или авторитарни лидери. Можам да го објаснам тоа или со барање начин со контроверзности да се создава интерес во јавноста за нивните фестивали, но, а тоа не би сакал да се случи – можеби и програмирањето ќе почне да се свртува кон теми и приказни за кои популистите појавуваат интерес, во смисла ако доминантно гласачите поддржуваат авторитарни политики, тогаш и гледачите на филмовите можеби ќе сакаат да гледаат филмови кои глорифицираат слични политики.
Но, настрана ваквите трендови, мене ми е драго што примерите на авторите од поновата генерација кои последниве 5-6 години ги освојуваат главните награди на најголемите фестивали, како Рубен Остлунд, Јоргос Лантимос, Аличе Рорвахер, Рјуичи Хамагучи, Карла Симон нудат силно авторство, храбри сижеа, многу прогресивни идеи, но и класични пристапи.
