Ми вели еден новинар пред извесно време додека испиваме кафе во Скопје, за кого, на ова место, ќе го премолчам неговото име: „ја има тој онаа ретка способност да го пронајде она најлошото во луѓето. Потоа, како одговор од тие луѓе го добива она најлошото во нив“.
Да, во право е, ама од кога е тоа така? И пред се’: зошто е тоа така, се прашувам себе додека ги ставам слушалките на play-листа барајќи го она кое сакам да го слушам ова утро.
До денес, никој не ми се јавил од медиумите да проговорам за говорот на омраза, обично ми се јавуваат за да прераскажувам вести или да ги објаснувам работите кои тие ги прочитале, па на нивните политички бласфемични претпоставки, јас треба да дадам коментар. Тоа денес ви се нарекува „политички коментатор“.
Но, да се вратиме на погорната теза. За да одговорам на тоа прашање, се плашам, треба да копам длабоко во себе. Можеби тоа се прашања од раното детство кое ми ги раскажуваше баба ми. Како повеќе старееше, баба ми ги раскажуваше истите досадни приказни во кои главни јунаци сме ние, нејзините внуци. Секој пат проповедаше со најголема жар, како да и беше прв пат.
Кога луѓето се млади, не сакаат никого да слушаат. Кога ќе остарат, најмногу од се’ сакаат некој што ќе може да го слушаат. Во пркос на желбите, слушаме, иако нема никој што нас би не слушал. Ги запомнив приказните на баба, ги запамтив сите до една. Еднаш ме удри по газот, затоа што не пишував домашно. Се завртев кон неа и и’ реков: „не сум јас еден од твоите робови па да ме удираш, милицајко“. Баба ми беше учителка.
И можеби од тука почна се’?
Mожеби од оваа реплика почна се’? Можеби од оваа реплика почна мојата кучешка природа – лаењето!? Да, тука ја приметувам својата склоност со речениците да повредам. Ама она што го барам се наоѓа уште порано, во моментот кога за првпат проговорив. Општествените околности, тренингот, тоа помага, ама ѓубре не се станува. Гад, како и талентот, се раѓа.
Од сите нејзини приказни, оваа е, веројатно, таа која ја зборуваше најмногу и со најголемо задоволство. Мајка ми е на работа. Таа и јас сме сами дома. Во бес кршам саксија со цвеќе која заедно ја посадивме. „Стоко една мала“, се развика баба ми. Доста беше молк, плач, гестикулации и бескрајно погрешни интерпретации: од сега ќе ме слушнеш што имам да ти кажам. Ја гледам баба ми в очи и и’ велам нејзе, или си велам на себе: „јади, стоко“.
Првата реченица која ја изговорив беше навреда и гадење. Тоа објаснува многу. Подоцна, се’ што ќе напишам во своите текстови на портали и весници ќе биде разработка на оваа прва реченица. Илјадници варијанти на „јади, стоко“. Години после смртта на баба ми не сум помислил на неа, како да го избршав фактот дека таа постои. Еднаш, одамна, на Велигден, отидов во црква за да и’ запалам свеќа, за нејзина душа. Ни денес не знам зошто тоа го направив, затоа што од сите малограѓански ритуали најмногу ја презирам религиозната малограѓанштина. Ама, сепак, го направив тоа. А потоа уште и се исплакав.
Понекогаш правам такви работи: доцна во ноќта гледам некоја идиотска мелодрама, некоја беспризорна Б-продукција на телевизија и плачам. Таквите испади на презир карактеристични на човечката слабост кратко ми траат. Што, од друга страна, не ги оправдувам. Без разлика што се повторуваат, најверојатно во цмизрењето и себеоплакувањето пронаоѓам некое задоволство.
Денес многу често мислам на неа, поточно мислам за се’ она кое можеше да биде поинаку. За она кое, можеби, би можел да станам ако 1992. година не се срушеше светот во кој баба ми веруваше, а и мене ме направи да верувам во него, свет за кој, како и медаљата која ќе ја освојам на републичката Олимпијада, ја спремаше. Осумнаесет години ги помина со мене мојата баба, ме учеше да бидам пристоен, трпелив, толерантен човек. Ме учеше нешто кое, еве, не сум. Светот што таа го гледаше не беше светот што јас го гледав.
Одвртниот свет се хранеше со луѓе каква што беше мојата баба. Само во носталгичните приказни за поубавите времиња постои врста на луѓе на кои таа припаѓаше. Таквите луѓе ќе умираа во годините и децениите после таа 1992. година. Ќе умираат во Скопје, Белград, Загреб, Хјустон, Берлин, Минхен, Торонто… Ама сите тие и такви, умреа всушност во таа 1992. година, со земјата и системот во кои веруваа.
Нивниот живот после 1992. година ќе биде перверзна врста на еден задгробен живот.
Ако ја слушав мојата баба, никогаш немаше да пишувам. Ама се’ што пишувам е таква врста на текст. Постоењето е, мислам, текст исполнет со бесни кучиња, текст кој непрекинато се одмотува како таен спис што се тркала по удолницата, текст кој ни бега пред нас и завршува пред да се разреши било која поента и аргументација, оставајќи некои од нас да се прашаме – зошто примавме кучкарски каснувања, а некои други од нас ќе се прашаме – зошто лаевме и гризевме?
Се’ што сум напишал беше спротивно на она кое ме учеше. Почнав да пишувам откако мојата баба умре. Учев да пишувам откако умре баба. Никогаш пред тоа. А умре во 2002. година. Ако денес ги читаше моите текстови ќе беше згрозена. Сигурен сум дека денес јас за неа ќе бев големо разочарување. Ама премногу ме сакаше за да би можела да ми земе за зло.
Кога некој ќе ја навредеше или ја разочараше, не чувствуваше лутина и бес, како што јас чувствувам, ами тага; заради тоа ќе се повлечеше во својата соба и тамо ќе плачеше. Ако беше жива, и ако ги читаше моите текстови, сигурен сум дека ќе тонеше во тага, затоа што од нив погрешно ќе заклучеше дека и јас сум тажен.
Ама нема што повеќе да направи за мене, да ме заштити или утеши. Беше стара и болна. Зборуваше се’ потешко. Дури и приказните од нашето детство се потешко ги кажуваше. Кога ќе застанеше, јас ги продолжував приказните, ги расплетував до крајот.
Потоа ќе ја гушнев и ќе ја бакнев во челото. Ќе се потргнев чекор наназад и ќе ја погледав: седеше на дрвена столица на кои висеа нејзините детски нозе. Па ќе ја оставев во нејзината соба, со запален телевизор, кутија цигари и Паркинсонова болест.
Пишува: Ненад Јовановиќ
Текстот е личен став на Авторот.
Оваа колумна го изразува личното мислење на авторот кој е одговорен за неа, и може да не се совпаѓа со редакцискиот став на Centar.mk.
