Oд оваа книга навистина бев уплашен. Како повеќе навлегував во магичните испишани „обрти“ (преврати) на авторот, толку повеќе се плашев дека нема да успеам да ја рецензирам онака како што сакам. Навистина се плашев, и’ по неколку пати ги исчитував пасусите кои на секое повторно-и-повторно читање имав впечаток дека нешто друго ни слика или сака да ни каже брилијантниот Ружди. Во секој случај, неверојатно искуство додека читате.
Не знам дали постои друг жив писател кој може на ваков начин да „команда“ со јазикот, не знам друг писател што може да испишува вакви нарации и вака да раскажува? А за неговата неверојатна имагинација доволно е само да прочитате две странички од оваа книга: оркестар сочинет од најголеми таленти – на еден момент се појавува бубњарoт, во друг виолинита, во трет oбоата, во четврт бас-кларинетот, во петти саксофонот, во шести фагот, во седми контрафагот…
Додека читаш те смее, те лути, те прави срамежлив, те прави да се чувствуваш непријатно. Пасажите ги исчитуваш повторно и повторно, понекогаш ги читаш на глас за да ја почувствуваш неговата сила на имагинација во своите уши; додека ги читаш пасажите се обидуваш во своите уши да го слушнеш неговиот хумор и неговата виртуозност што всушност прави со јазикот со кој се служи и пишува.
Додека ја читате оваа книга на Салман Ружди, барем за мене, претставува прослава на oтпорот: успешно да се прилагодите на стресорите; успешно да ја задржите благосостојбата на вашето лице во самото извориште на невољи – од двата субјекта – протагонистите во романот и самиот автор.
Овој роман е за Индија, ама над се’ ова е приказна за силата на љубовта, креативноста, заеми, санкции, трговски договори, странска помош, доброто и злото, насилството и мирот, животот и смртта – приказна за универзални теми брилијантно напишани.
Во срцето на оваа книга се наоѓа Пампа Кампана, поточно Ружди се враќа на магискиот реализам на Индија од нејзиното раѓање. „Градот на слободата“ (некаде стои „Градот на победата“) е за хероината со име Пампа Кампана, жена која живее со векови и чиј долг живот и’ дозволува да биде сведок на трансформацијата на својата земја. Војските доаѓаат и си одат, децата се раѓаат и умираат, љубовниците се појавуваат и исчезнуваат, единствено кое е непроменливо е духот и волјата на Пампа Кампана наспроти лукавството и суровоста на времето.
Пампа Кампана е родено дете без татко, кој знае зошто е ова важно, а можеби е важно бидејќи само на таков начин може да му се спротивставиме на патријархатот?
„Градот на слободата“ (Victory sity, 2023.) е весел оркестар, без разлика што на крајот овој оркестар ќе се расадне на парчиња. Митологиите на времето се раскажуваат на парчиња или фрагменти. На денот кога Бисанга е создаден, неговите новоизбрани жители ги наоѓаме како заспиваат на улиците или се шетаат како поспани, некои, пак, се тркалаат на земјата во состојба на збунетост, некои други сами се борат само како би се разбудиле од сон и продолжиле со чекорење.
Ружди си игра привлечно со мета-фикционите и политичките импликации на „вистинските“ луѓе и „вистинската“ политика што се создава/креира од „имагинарни бакстерии“.
Пампа шепоти зборови низ градот, таквите зборови стигнуваат до ушите на своите сограѓани, од тие зборови овие почнуваат да измислуваат предци, (пре)форматирани спомени и идеи за тоа како да се однесуваат. До наредниот ден, возрасните се однесуваат како возрасни, а децата трчаат наоколу како што обично децата трчаат. Надвор од хаосот доаѓа нешто како нација: „Се чини дека сите тука живеат со години“, пишува Ружди и „формира нова воспоставена заедница“: град на љубов и смрт, солзи и смеа, лојалност и предавство и се’ друго кое го содржи човечката природа (сликата носи ум на линија од големиот Бенегдик Андерсон за национализмот и замислените нации: „тоа е магијата на национализмот да се претвори шансата во судбина“.), но не и да се грижи за неа.
Овие големи идеи се борат во бујните описи на романот на Ружди. Попатно, во романот се јавуваат петмина протагонисти: Хука, Бука, Пука, Чука и Дев, синови на Јадуовите синови, што значи дека припаѓале на славната Месечева лоза, сродно на големиот борец Ардџуни од Махабхарта, па дури и самиот господар Кришна.
„Сега мора да станеме богови“, вели Хука. „Тамо, гледајте“, вели тој. „Тамо е нашиот татко, Месечината“. „О, исечете го“, вели Бука. „Никогаш нема да се извлечеме од него“. Малку подоцна, се врти кон Бука: „Што е човечкото суштество“? Хука вели: дали започнуваме како семе? Или зеленчук? Јас, вели Бука, најдобро би било да сме зеленчук, а од друга страна малку е непријатно. Не би сакал да откријам дека мојот прадедо бил бринџал или грашок.
Набрзо, се преселија на темата кој ќе биде иден крал.
„Па“, рече Бука, се надевам, „Јас сум најпаметниот“.
„Ова е дискутабилно“, рече Хука.
„Сепак, јас сум најстариот“.
„И јас сум најпривлечен“.
„Повторно, дискутабилно. Но, повторувам: Јас сум најстариот“. „Да, ти си постар. Но, јас сум најдинамичен“.
„Динамиката не е иста работа како Регал“, рече Хука. „И јас сe’ уште сум најстариот“.
Ако нивниот drive ви призвучи познато, тоа е затоа што Хука и Бука се спуштаат во благородна линија на кловнови кои се караат. Тие се наследници на браќата Маркс кои се туркаат околу Фридонија; Абот и Костело дебатираат за тоа кој е на прво место; Тимон и Пумба на Лавот Кинг што се расправаат за тоа кои грешки се втемелени во нив самите. Не можете да го прочитате овој роман без да имате класични филмови во главата. Филмските референци се насекаде. Хука ги навредува неговите и браќата на Бука, браќата, Пука, Чука и Дев, кои дошле да ги исмеваат своите браќа и сестри, во фрази што одекнуваат на клетвите на францускиот војник во кралот Артур и неговите витези во Монти Пајтон и Светиот Грал.
Несреќните браќа се „темни кнезови, лордови во сенка, фантоми на крвта“, вели Хука додека триото стои пред него и Бука. „Тие се застоен леб. Тие го гнијат овошјето. Тие се месечини во затемнување“.
Основачите на Биснага и личните слободи на Пампа Кампана создаваат политичка криза. Нејзиниот брак со Хука е несреќен. Нејзините ќерки имаат црвеникава коса и зелени очи, а Хука расте. Во своето мрачњаштво, тој е под нишалка на особено непријатен свештеник, Видијагар, водач на пуританска „нова религија“ која има за цел да го поправи она што го смета за морална слабост на Биснага. Исто така, Видијагар и Пампа имаат историја: кога таа беше дете, беше сексуално злоупотребувана со години. Сега Видијагар станува главен советник на Хука, но за среќа, Хука умира пред двајцата да можат да забранат сè што има врска со него.
Бука се искачува на престолот. Тој е отворен и весел. Почнува трговијата со коњи на Пампа, Парамур починува, а Пампа се мажи за Бука. Тој е среќен што ја пушти Пампа да постави еротски фризери низ целиот град. Нивно е првото златно време на Биснага.
Но, златните времиња не траат долго, и како што сите знаат, утопиите и магичните кралства ретко преживуваат генерациски транзиции на моќ. Несреќниот аскет се здобива со сè поголемо проклество.
Кралицата одбива да ги компромитира нејзините принципи. Пампа бара нејзините ќерки, кои пораснале, да бидат милостиви и мудри, да го побараат правото на сукцесија на престолот, наместо помладите, брутални синови што ги имала со Бука. Тој ги почитува а воедно и’ ги прогонува, неволно. Немирите избувнуваат во градот во кој расте големо насилство и нетолеранција. Пампа се обидува да им шепоти на луѓето назад кон разумот, но тие се се’ помалку склони да слушаат отколку што слушаа порано.
„Може да биде само“, набљудува Ружди, а и му намигнува на читателот: „вашите идеи се премногу прогресивни за четиринаесеттиот век“. Запчаниците на падот на градот и Пампа се спуштаат во движење.
Ружди знае многу – премногу – за реакциите и нивните ужаси. Би било лесно да се прочитаат антиквитетите на неговите романи, пост-маснотии како чист пркос: ако тој престане да го игра џестер, терористите победуваат. Има вистината во тоа, и во лицето на смртоносната закана што ја намали неговата слобода на движење повеќе од три децении, иако неговата стабилна врата на слободата е извонредна.
Но, сепак, тој беше кловн од почеток. Неговиот вербален вишок, неговото вампирање, претерани црти на неговите ликови – неговите генерали Шенаниганс – се делови од целина, изведба на комедија, парче, дел, цртајќи врз неговото лично страдање, да, но и на големите драми на нашето време во кои тој играше улога само затоа што на тоа беше присилен.
Главен меѓу овие драми, за Ружди, се борбата помеѓу авторитаризмот и бучната, неуредна демократија, како и напорите на безмилосниот и хиерархискиот замав само како би можело да се намали непопустливоста и можноста за еднаквост.
Без оглед на тоа што друго се случува, во театарот на умот на овој автор, маските продолжуваат и сите се соблечени. Тој стои на крилјата, подготвен за следниот чин. Тој ги крши чашите на публиката. Поените се направени, но не е лесно. Напротив, проклето е тешко.
Кога размислувате за неговата духовна сила во неговите романи, Ружди самиот по себе е чудо. Нека божицата му даде сила да напише друга книга. Ама, по ѓаволите, божицата му даде сила, а Ружди напиша нова. Се вика „Нож“. Ружди е ѓавол на магискиот реализам.
Салман Ружди е неуништив и вечен.
Пишува: Ненад Јовановиќ
Текстот е личен став на Авторот.
Оваа колумна го изразува личното мислење на авторот кој е одговорен за неа, и може да не се совпаѓа со редакцискиот став на Centar.mk.
