„Сметам дека ова е сѐ дел од една хибридна војна. Македонија е членка на НАТО и не е исклучена од таа хибридна војна. Хибридна војна се води со воени и невоени средства и целта е да создава страв, несигурност и двоумење кај населението со ширење на лажни вести, на дојави, нешто што ќе се перципира како нестабилност. Ништо ново во поглед на таква војна. Во Македонија имаме историја на такви случувања со години наназад“, вели Ванчо Орданоски од ИнфоПроект за ЦИВИЛ Медиа, одговарајќи на прашањето за дојави за бомби што веќе два месеци ги вознемирува граѓаните.
Орданоски потенцираше дека оваа ситуација со дојавите за бомби е поразлична од претходните затоа што веќе сме во НАТО, кои имаат и сајбер команда, со своја испостава и во нашата земја.
„Во последно време се зголеми многу активноста за обиди на сајбер напади на македонски сајтови. Мојата компанија хостира доста високо фреквентни сајтови што се бават со политика, но и со бизнис. Нашите систем администратори забележуваат многу зголемена активност на разни ботови што доаѓаат од Русија, но и од Кина, дури и од Западна Европа. Со санкциите на Русија и е скратена прилично можноста за напади од самата Русија преку интернет, но од Западна Европа, може да се прави тајно. Значи не се работи само за хибридни напади, како што дојавите за бомби“, вели Орданоски.
Иако НАТО е една од гаранциите за сајбер безбедност овде во Македонија, Орданоски претпоставува дека тие се занимаваат повеќе со воено, јавни закани, отколку за целокупната сајбер безбедност на државата.
„Не сум сигурен дека се преземаат сите мерки за сајбер безбедност и на ниво на држава, и на ниво на компании. Прилично наивно се гледа на тоа. Ако има некој свесен провајдер што ќе внимава или плаќа повеќе, ќе добие поголема заштита. Од причини што тоа е скапо, често компаниите тој дел сакаат да го прескокнат“, вели Орданоски.
Орданоски вели дека социјалните мрежи се простор каде нема сајбер култура, не само кај нас, туку и во светот. Според него, дури и во професионалното користење на интернетот не можеме да зборуваме за сајбер култура.
„Кај, нас, сѐ уште, на пример, мејлот е главен „document management system“. Мејловите обично не се енкриптирани, не се заштитени, може лесно да влезе во нив и да се читаат. Интернет провајдерите многу малку прават, има некои пакети за заштита од вируси, но луѓето не ги користат, компаниите не ги користат, знаеме колку „ransomware“ колку пати направи огромни штети. Во минатата година имаше неколку мега случаи, кои не беа многу публицирани, но ние професионалците ги знаеме тие моменти. Во однос на состојбата во светот, од професионални контакти што ги имамат во Америка, Европа, други делови од светот, заклучувам дека исто секаде“, вели Орданоски.
Но, она што е важно во однос на сајбер културата, па во таа насока и на сајбер безбедност е дигитализацијата, смета Орданоски.
„Дигитализацијата на државните и општинските услуги е многу битна. Државата нешто прави, но сѐ уште на релативно ниско ниво. Тој нивен однос кон граѓаните на ниско ниво. Ретко има онлајн сервиси каде што можеш нешто да направиш, но и тоа не е систематизирано, повеќе се работи за индивидуални проекти. Дигитализацијата ја сметам за една од основите за сајбер културата. Технологијата е тука, луѓето се тука, секој има мобилен телефон и компјутер. На тоа поле во Македонија сме катастрофа“, вели Орданоски.
Биљана Јордановска
камера: Александар Ризински
монтажа: Ариан Мехмети
извор: Civilmedia.mk
